In 1973 werden in Halder de resten van een pottenbakkersoven gevonden, een heel bijzondere vondst. De stookruimte was nog geheel intact, alleen het rooster waar de potten op gestapeld werden is niet teruggevonden. Het was goed te zien dat de oven met hout gestookt is geweest, want er is ook houtskool gevonden.
Bij nader onderzoek bleek dat er ook een oudere oven heeft gestaan. Deze was afgedekt met een zandlaag van bijna 30 cm en daar bovenop is de tweede oven gebouwd.
De bodem van de tweede oven bevond zich 1,90 m onder het huidige maaiveld. Dat betekent dat hij indertijd in een ruime kuil is gebouwd en dat alleen de top boven de grond uitkwam. Toen de tweede oven buiten gebruik raakte is de kuil als afvalkuil gebruikt en zo vond men daar in 1973 ruim 4300 scherven uit de Romeinse tijd. De scherven en een paar gevonden munten maakten het mogelijk de oven te dateren: hij stamde uit ongeveer 65-80 na Chr.
De bovenste ovenwand werd gemaakt door eerst met gebogen takken een koepelvorm te maken en die op te vullen met klei en oude scherven, een techniek die ook gebruikt werd bij het bouwen van vakwerkhuizen. Alleen de top van de oven bleef open om als trekgat te kunnen dienen. Als de koepel klaar was liet men aan de voorkant een gat open om de oven later te kunnen vullen.
Na het bouwen moest de oven eerst drie weken drogen. Daarna gingen de potten er in en werd de oven dichtgemaakt. Ook dat moest weer enige tijd drogen. Het stoken ging met takkenbossen: pas na 13 uur stoken was de oven heet genoeg om het aardewerk te kunnen laten bakken. De temperatuur was dan opgelopen tot zo’n 950 graden Celsius en de vlammen sloegen dan ruim een meter hoog uit het stookgat. Er is bij reconstructies van deze ovens gebleken dat voor elk bakproces ongeveer 2000 kg hout nodig was.
Hierna moest de oven met zijn inhoud een volle dag afkoelen. Daarna kon er voorzichtig een gat in de ovenwand gemaakt worden om de gebakken potten er uit te halen. Met een beetje geluk bleef de koepel heel en hoefde het oude gat voor de volgende keer alleen weer dichtgemaakt te worden.
Verslag van het bakselonderzoek dat tussen 2015 en 2017 door o.a. Roos Wijnen-Jackson gedaan is naar het aardewerk dat in de pottenbakkersoven van Halder gemaakt werd.
Op het Hunebedcentrum te Borger is in oktober 2016 een oven nagebouwd en gestookt naar Halders model. Lees meer.